نویسنده: پدرام سلطانی / نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران
هنگامی که بخواهیم از کسی تعریف کنیم و او را متمایز از دیگران بشماریم می‌گوییم: «فلانی آدم حسابی است».
عبارت «آدم حسابی» در کارکردهای گوناگون یک جامعه می‌تواند ویژگی‌هایی را در بر گیرد. در نشست و برخاست‌هایی که در این چند سال داشته‌ام این عبارت را زیاد شنیده‌ام و اگر مجالی بوده از گوینده‌اش پرسیدم که بر چه اساسی این قضاوت را درباره فرد مورد نظرش داشته است.
پاسخ‌هایی که دریافت کردم بسیار متنوع و متفاوت و بیشتر به یک یا چند ویژگی محدود بوده و از کنار هم گذاشتن این ویژگی‌ها و ساده‌سازی و پالایش آنها به مواردی که اشاره می‌شود رسیدم. البته چون معاشرت‌های من بیشتر در مجامع اقتصادی بوده که در آن از مدیران دولتی گرفته تا نمایندگان مجلس و سایر نهاد‌ها و البته به میزان بیشتری، مدیران بخش خصوصی رفت‌وآمد داشته‌اند شاید روایی این ویژگی‌ها بیشتر درباره این گروه‌ها باشد.
اما آدم حسابی کیست؟
۱- آدم حسابی حرف حسابی می‌زند. اهل مغلطه نیست، اهل حرافی و هرزگویی نیست، اهل سخنان درهم ریخته و بی‌هدف هم نیست. برای همین شنوندگانش او را آسان می‌فهمند. سخنانش برخاسته از دانش است؛ نه شهوت کلام یا خودنمایی.
۲- آدم حسابی اهل تخریب دیگران و تهمت زدن به کسی نیست. او برای حذف رقیب توطئه‌چینی یا زیرآب‌زنی نمی‌کند.
۳- آدم حسابی قانونگراست. اهل دور زدن قانون نیست. رشوه نمی‌دهد و رشوه قبول نمی‌کند. اهل پارتی بازی و رابطه‌سالاری نیست.
۴- آدم حسابی از اقرار به اشتباهاتش ابا ندارد و هرگاه متوجه اشتباه شد درصدد جبران آن یا برگشت از راه رفته برمی‌آید.
۵- آدم حسابی به اقتضای جلسه و محفلی که در آن نشسته سخن نمی‌گوید. سخن او همواره برخاسته از باورهایش است.
۶- آدم حسابی نمی‌تواند با برخی افراد و افکار کار کند و قبول‌شان ندارد. او خود را مجبور به این کار نمی‌کند.
۷- آدم حسابی در مسائل کوچک صرف وقت نمی‌کند و درباره مسائل مهم بی‌تفاوت نیست.
۸- آدم حسابی با بالادستی‌هایش تعارف ندارد. اگر اشتباهی از ایشان ببیند می‌گوید و اگر اقناع نشود از همکاری و همراهی با آنها کناره می‌گیرد.
۹- آدم حسابی در هر پست و مقامی که مشغول باشد، تمام تلاشش در راستای انجام ماموریت‌های واگذار شده به بهترین شکل است. او برای خوشامد رئیسانش یا به طمع پست و مقامی بهتر، تصمیم نمی‌گیرد و کار نمی‌کند.
۱۰- آدم حسابی اهل باج دادن و معامله کردن در وظایف و اختیاراتش نیست. او از دید همکارانش آدم سختی به‌نظر می‌رسد.
۱۱- آدم حسابی به کسانی که از او تعریف و تمجید می‌کنند با احتیاط نگاه می‌کند و به کسانی که او را نقد می‌کنند خوب گوش می‌دهد و درصدد تلافی برنمی‌آید.
۱۲- آدم حسابی در مقابل کاری که برای دیگران می‌کند انتظاری از آنها ندارد و زمانی که کارش به آنها بیفتد به ایشان یادآوری نمی‌کند که چه کارهایی برای‌شان کرده است.
۱۳- آدم حسابی در قید و بند دریافت تبریک و تسلیت از دیگران یا برگزاری آیین بزرگداشت و تکریمش نیست. او کیش شخصیت ندارد.
۱۴- آدم حسابی وامدار فرد یا گروهی نمی‌شود. او تلاش می‌کند کاستی‌هایش را با عزت‌نفس پر کند اما آزادگی‌اش را در گرو نیازهایش نگذارد.
۱۵- آدم حسابی براساس باورهای راستینش در گروه، حزب یا سازمانی وارد می‌شود. او اهل یافتن همفکرانش است؛ نه همفکر شدن برای رسیدن به امیالش.
۱۶- آدم حسابی دارای سلسله ارزش‌های اخلاقی است که آنها را با اندیشه و پژوهش خود یافته است؛ نه توصیه و تلقین دیگران.
۱۷- آدم حسابی اهل مدرک‌گرایی نیست. او نداشتن عنوان دکتر و مهندس را کسر شأن نمی‌داند و به‌دنبال خرید مدرک یا عنوان تقلبی نیست. او یادگیری را یاد گرفته است.
۱۸- آدم حسابی نه اهل توهین است و نه اهل لودگی. او با گفتارش دیگران را به احترام وامی‌دارد. او آدم خشکی نیست. انضباط و چارچوب اخلاقی و شخصیتی مشخصی دارد اما دیگران از معاشرت با او زده نمی‌شوند.
۱۹- آدم حسابی به کاری که می‌کند اعتقاد دارد و کاری نمی‌کند که به آن باور نداشته باشد، به همین دلیل آمادگی بیشتری برای جدا شدن از گروه، حزب، سازمان یا شغلی که مغایر با باورهایش باشد دارد.
۲۰- آدم حسابی رفتار و گفتارش را با واژه «مصلحت» توجیه نمی‌کند. مصلحت برایش مانند سوزنی است که او به‌ندرت به جان خود فرو می‌کند.
باید اقرار کرد که «آدم حسابی بودن» کار دشواری است؛ به‌ویژه در اوضاع کنونی جامعه ما «آدم حسابی ماندن» دشوارتر. در زمانی که آشفتگی به جان جامعه ایرانی افتاده، برشمردن و یادآوری ویژگی‌های آدم‌های حسابی به ما کمک می‌کند که این نیاز راستین کشور را به فراموشی نسپریم.
