(بخش هشتم):
👈 امام نووی و حافظ ابن حجر گفته اند که خشوع از جملهٔ مستحبات و سنت است، و امام غزالی در «احیاء» و دستهٔ دیگر از علما و نیز ابن حامد از اصحاب امام احمد گفته اند که واجب است.
دلایل ایشان که قائل بر وجوب خشوع در نماز هستند این است که:
الله تعالی متعال می فرماید:
💥«أَفَلاَ یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ» (نساء ۸۲).
🔹«آیا در آیات قرآن نمی‌اندیشند؟»
و می گویند که اندیشیدن و تدبر در قرآن بدون تمرکز بر معنای آن متصور نخواهد بود.و می فرماید:
💥«أَقِمِ الصَّلَاهَ لِذِکْرِی» (طه ۱۴).
🔹«نماز را برای یاد و ذکر من بپادار».
و غفلت و عدم خشوع با ذکر و یادِ الله تعالی در تضاد است، و لذا می فرماید:
💥«وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ» (اعراف ۲۰۵).
و از جملهٔ غافلان مباش.
یعنی از غافلانِ ذکر و یاد الله سبحانه وتعالی و از غافلان قرائت در نماز نباش.
📍از طرفی مقصود اصلی نماز تلفظ آیات و اذکار و ادعیهٔ داخل آن نیست،
بلکه مقصودِ حقیقی معانی آنها است، و اگر نمازگزار معانی الفاظی را که بر زبان می آورد، درک نکند و در آنها فرو نرود، مقصود اصلی نماز را ترک گفته است.
👈 پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند:
🔹” إن الرجل لینصرف وما کتب له إلا عشر صلاته ، تسعها ، ثمنها ، سبعها ، سدسها ، خمسها ، ربعها ، ثلثها ، نصفها” (صحیح – روایت ابو داود و نسائی)
🔹«یک شخص از نمازش منصرف میشود(نمازش را ناقص میکند) در حالیکه برایش فقط یک دهم، یک نهم، یک هشتم، یک هفتم، یک ششم، یک پنجم، یک چهارم، یک سوم، و یا نصف (اجر و پاداش) برایش نوشته میشود».
📍بنابراین هر چه خشوع و حضور قلب در نماز بیشتر باشد اجر و پاداش بیشتر و کاملتر خواهد بود و بالعکس.
خشوع در نماز آن است که آنقدر در تعظیم ذات پر عظمت باشی که ندانی که در دو پهلویت کی ایستاده!
چنانچه معاذ ابن جبل رضی الله عنه میفرماید:
🔹«من عرف من علی یمینه وشماله متعمداً وهو فی الصلاه فلا صلاه له».
📍هر کس در نماز از روی عمد بفهمد چه کسی در طرف راست و چپش قرار گرفته نماز او نماز نیست. إحیاء علوم الدین؛ کتاب أسرار الصلاه ومهماتها.
👈 حسن بصری رحمه الله می فرماید:
🔹«کل صلاه لا یحضر فیها القلب فهی إلی العقوبه أسرع».
📍هر نمازی که در آن حضور قلب وجود نداشته باشد، پس بزودی عقوبت خواهد دید. مرجع سابق، و در «بدایه الهدایه».
👈 توجه نهی شده در نماز دو گونه است:
👈 ۱ـ توجه ی قلب نمازگزار از الله تعالی به غیرِ الله سبحانه وتعالی.
👈 ۲ـ نظر اندختن به این سو و آن سو.
از هر دوی این توجهات نهی شده است و همانطور که حضرت یحیی‌بن‌زکریا علیهماالسلام میفرماید؛
👈 الله تعالی در نماز همواره به بنده‌اش توجه میکند مادامیکه وی قلب یا نگاهش را از او برنگرداند.
👈 از رسول‌اکرم صلی‌الله علیه وسلم در مورد اینگونه توجه ی قلب یا نگاه سؤال شد.
👈 ایشان در پاسخ فرمودند:
🔹إختلاس یختلسه الشیطان من صلاه العبد« (رواه البخاری)؛
📍(این توجه) سرقت و دزدی است که شیطان از نماز بنده میکند.
👈 در آثار گذشتگان از قول الله تعالی ( به هنگام توجه ی بنده به غیر او در نماز) چنین آمده است:
💥«إلی خیر منی؟ إلی خیر منی؟»؛
📍یعنی آیا به سوی بهتر از من رو می‌کنی؟!
این جملات باید برای بندهٔ مومن بسیار سنگین و گران باشد زیرا خالق آسمانها و زمین به او این طور خطاب کرده است.
📍برای توضیح بیشتر، بزرگان این حالت را مثال فردی دانسته‌اند که سلطان و پادشاه کشور او را به قصر باشکوه خود فراخوانده است،
و او در مقابل پادشاه ایستاده و سلطان در حال گفتگو با اوست اما وی به جای توجه و دقت به سخنان پادشاه دائماً به این طرف و آن طرف نگاه میکند و در حالیکه شاه مملکت با او سخن می‌گوید، نمی‌داند که در چه جایگاهی قرار دارد.
👈 حال آیا درست نیست که بگوییم کمترین مجازات چنین شخصی این است که پادشاه از او روی گرداند و نگاه غضب‌آلودی به وی کند؟
📍حال دقت کنید که نمی‌توان هیچ قیاسی بین توجه و یا عدم توجه ی یک پادشاه که خود مخلوق و ضعیف است به پادشاه و فرمانروای تمامِ آسمانها و زمین که ذاتِ پاکِ الله سبحانه وتعالی باشد نمود.
و نماز نیز همان دعوتِ پادشاه عالم وجود از بنده‌اش است، تا با او سخن بگوید.
👈بدیهی است که تفاوتِ نمازگزار بی‌توجه با آن کسی که با قلب حاضر و وجود کامل رو به سوی الله تعالی کرده و روحش عظمتِ خالقِ یکتا را یافته و ظرفِ وجودش لبریز از هیبت و بزرگی اوست و خاضعانه در مقابل او ایستاده و حیا میکند که در نماز به غیر او توجه کند، از زمین تا آسمان است.
📍و صد البته که نماز این دو نیز یکسان نیست!
👈 همانطور که حسّان‌بن عطیه بیان کرده است:
📍این دو در ظاهر یکسان‌اند اما فضیلت یکی بر دیگری مانند برتری آسمان است بر زمین و این فضیلت و برتری به خاطر توجه و حضور قلب اوست.
در روابط بین انسان‌ها می‌بینیم که هرگاه شخصی به دیگری که همنوع او و مخلوق خالقِ یکتاست، توجه میکند در حالی که بین شان مانع و حجابی قرار دارد نمیتواند با تمام دقت به او توجه کند.
در مورد الله سبحانه وتعالی نیز این گونه است.
👈 زمانیکه بنده در نماز به خالقش توجه میکند در حالی که بین او ذات یکتا پرده‌ها و حجاب‌های مختلف اعم از شهوات و وساوس و… قرار دارد چگونه توقعِ توجه و عنایتِ حضرت رب‌العالمین را دارد؟
👈 عنان افکار را به اختیار شهوات سپرده است و هر لحظه فکرش در جایی است.
فلان چگونه شد، و اینکار چنین وچنان شد؟ ویا نمازم را ختم کردم باید عاجلاً بشتابم و چنین وچنان کنم.
👈بنده زمانی که به نماز می‌ایستد شیطان شروع به وسوسه و القای مادیات در ذهن او میکند چرا که نماز نزدیکترین حالت بنده به الله تعالی است و شیطان به شدت آنرا دشمن میدارد.
👈 شیطان تمام همتش را صرف میکند که بنده ی نمازگزار را از این حالت قربِ الهی خارج کند و ذره ذره نماز را در نظر او سبک کرده تا نهایتاً او نماز را ترک کند.
👈 این نزاع بین بنده و شیطان ادامه دارد و اگر بنده به نماز توجه ی بیشتر کند شیطان نیز با نیرو و قوت بیشتری به سراغ او می آید و بین او و قلبش مانع میشود و مادیات و مسائل دنیوی را به یاد او می‌آورد تا فکر و دلش به آنها مشغول شود.
و از یاد خالقِ یکتا غافل گردد و بدون حضور قلب به نماز بایستد و طبیعتاً در چنین حالتی به آن مقامات قرب الهی نائل نمی‌شود و نمازش را در حالی به پایان می‌برد که از گناهان و پلیدی‌ها پاک نشده است و از نمازش بهره‌ای نبرده است.
برادر وخواهر مسلمان و خوبم!
👈نمازی انسان را پاک میکند که حقش به درستی ادا شده و نمازگزار با حضور قلب و توجه به نماز بایستد.
و اگر اینگونه با توجه نماز گزارد، در حالی از نماز فارغ میشود که روحش احساس سبکی میکند و از بارِ گناه رها شده است و در جانش احساس فرح و خوشحالی میکند.
او به قدری مسرور است که آرزو میکند ای کاش از آن حال نماز و راز و نیاز معنوی هیچ گاه خارج نمی‌شد، زیرا حالتش د ر نماز مانند کسی است که در بهشت برین، در جوار رحمت حق جای گرفته و از تمام غم و غصه‌ها رها شده است.
👈مومن دنیا را مانند زندان می‌بیند و نماز را پناهگاه و مفری از این زندان تاریک می‌داند که به محض اقامهٔ نماز، گویی از آن زندان به این فردوس وارد شده است.
👈عاشقان و عارفان می‌گویند:
ما نماز می‌خوانیم و احساس آرامش می‌کنیم!
نمازِ اینگونه نمازگذاران، همان نمازی است که الله سبحانه وتعالی فرموده است:
💥«إنّ الصلاه تنهی عن الفحشاء و المنکرِ»
🔹به تحقیق که نماز از فحشا ومنکر شما را باز میدارد.
برادر عزیز وای خواهر با عفت!
👈آیا میدانی که نماز آن قدر نزد خداوند متعال قدر دارد که اگر با خشوع و خضوع و آن طور که سزاوارش است بخوانی،
﴿تا عرش الهی بالا می‌رود تا آنجا که ذات حق متعال به استقبالش می‌آید. ﴾
﴿ و نماز با صورتی زیبا به بنده رو کرده می‌گوید:﴾
👈«خدا حفظ کند که مرا پاس داشتی».
اما وای و صد وای به حال نمازگزاری که بدون خشوع و خضوع نماز گذارده و حق آنرا به درستی بجا نیاورده،
پس نمازاو را، پیچیده و بر صورت او می‌کوبند در حالیکه می‌گوید:
💥«خدا تباهت کند که مرا ضایع کردی».
👈از حضرت عبدالله بن عمر رضی‌الله‌عنهما روایت شده که فرمود:
📍«هیچ بنده‌ای نیست که از وضو فارغ شود و در اول وقت به نماز بایستد و رکوع و سجود و فرض و سنت نماز را به تمام و کمال انجام دهد مگر آنکه شرق و غرب عالم از نور او روشن گردد.
👈اما اگر کسی به نماز بایستد در حالیکه وضویش را صحیح نگرفته باشد و نماز را نیز با تأخیر و رکوع و سجود سریع و بی‌توجه اقامه نماید، سیاهی و ظلمت بر او سایه می‌اندازد و این چنین نمازی به کمترین مقدار نیز بالا نمی‌رود و الله تعالی در حق این نمازگذارانِ بی‌توجه فرموده است:
💥«ویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون».
🔹﴿پس واى بر نمازگذارانى که از نمازشان غافلند﴾
شود.
یعنی کسانیکه:
👈 ۱ـ فقط نماز میخوانند، یا بر حسب عادت و یا هم ریا و زور، ویا شرم و حیای بزرگان و این و آن.
این نماز ازهیچ نوع گناه کبیره و،صغیره ایشان را باز نمیدارد.
👈 ۲ ـ و نه به اوقاتش اهمیتی می‌دهند!
👈۳ـ و نه ارکان و شرایط و آدابش را رعایت می‌کنند!
📍نماز و عبادتی مورد قبول خالقِ یکتا قرار می‌گیرد که آن طور که شایستهٔ اوست انجام شود.
