قرآن کریم دربارهٔ شراب و قمار توضیح می‌دهد که در هر دو مورد، مقداری مفاسد و خرابی و تا حدودی نفع و سود وجود دارد؛ اما مفاسد و زشتی‌های آنها بیشتر از سود و منافع‌شان است. بنابراین باید بررسی شود که منافع و سود آنها چیست و زشتی‌ها و مفاسد آنها چه می‌باشد، و بررسی شود که از چه لحاظ مفاسد و زشتی‌های آنها بیشتر از منافع و سود آنها می‌باشد؟ نیز در پایان چند قاعده و قانون فقهی که از این آیه استنباط می‌شوند بیان می‌گردد.
اوّلاً باید دید منافع و سود شراب‌نوشی که در میان عموم مردم مشهور و معروف است، از این جهت است که لذت و شادمانی و خوشی از آن حاصل میشود و موقتاً در قدرت و انرژی انسان حالت انبساط و شادمانی به وجود می‌آید و رنگ چهره بشاش به نظر می‌رسد؛ اما در مقابل، به این سود و نفع اندک و موقت، زشتی‌ها و تباه‌کاری‌های آن به اندازه‌ای بزرگ و وسیع و عمیق هستند که شاید در امور دیگر این اندازه زشتی و زیان وجود نداشته باشد. زیان‌های شراب برای بدن انسان از این قراراند: آهسته آهسته معده از کار می‌افتد، اشتهاء کم میشود، شکل و هیأت چهرهٔ انسان تغییر می‌کند، شکم گنده میشود و به طور کلّی تمام قوای او متأثر می‌شوند. یک پزشک آلمانی چنین توضیح داده است که هر کس به نوشیدن شراب عادت دارد، در چهل سالگی تغییرات بدنی و وضعیت او طوری نشان می‌دهد که گویا شصت سال سن دارد و از نظر نیرو و قوای جسمی به منزلهٔ پیرمردی فرسوده به نظر می‌آید. علاوه بر این، شراب، جگر و کلیه‌ها را از کار می‌اندازد و به ویژه مرض سل ارمغان خاص شراب است در کشورهای اروپایی علت شیوع مرض سل را بیشتر بر اثر نوشیدن شراب تشخیص داده‌اند و بعضی از پزشکان آن‌جا گفته‌اند که پنجاه درصد مرگ و میر مردم اروپا بر اثر مرض سل است و پنجاه درصد دیگر از امراض دیگر است و این بیماری از زمانی در اروپا شیوع پیدا کرد که شراب‌نوشی رایج گشت.
اینها ضرر و زیان جسمانی شراب بودند. امروزه هر کس زیان‌هایی را که بر عقل وارد میشود، می‌داند؛ اما فقط این اندازه می‌داند که هنگامی که شراب نوشید و مست شد، عقلش از کار می‌افتد. ولی تحقیق و نظریهٔ متخصصان و پزشکان با تجربه بر این است که خود اعتیاد شراب و مستی، نیرو و انرژی عقلانی انسان را چنان ضعیف می‌کند که آثار آن بعد از به هوش آمدن و هوشیاری نیز باقی می‌ماند و چه بسا اوقات منجر به دیوانگی میشود. پزشکان بر این امر متفق‌اند که شراب نه تنها در معده و بدن جذب نمی‌شود و از آن خون تولید نمی‌گردد تا به وسیلهٔ آن بر انرژی و نیروی بدن اضافه گردد، بلکه اثر آن فقط این است که خون را به جوش می‌آورد که به طور موقت ایجاد انبساط و احساس انرژی میشود و همین غلیان و جوشش ناگهانی خون بسا اوقات سبب مرگ می‌گردد پزشکان آن را به سکتهٔ قلبی تعبیر می‌کنند. سرانجام شراب‌نوشی تصلّب؛ یعنی سفت و محکم شدن شرائین (مویرگ‌ها) را که وسیلهٔ رسیدن روح به بدن هستند، به بار می‌آورد و در اثر آن پیری نمایان می‌گردد و همچنین شراب بر مجرای تنفسی اثر بدی می‌گذارد که صدا کلفت و سرفه همیشگی و تنگی نفس عارض می‌گردد سرانجام شراب‌نوشی به مرض سل منجر می‌گردد و نیز مصرف مشروبات الکلی بر نژاد هم اثر سوء می‌گذارد و فرزندان شرابی، ضعیف و ناتوان می‌شوند و چه بسا نتیجهٔ آن به قطع نسل منتهی می‌گردد. این امر هم قابل یادآوری است که انسان شرابی در مرحلهٔ نخست به ظاهر در جسم خود چستی و چالاکی و قدرت انرژی احساس می‌کند. بنابراین بعضی مردم که به این مصیبت مبتلا هستند، حقایق پزشکی را انکار می‌کنند؛ اما آنان باید بدانند که این مادهٔ سمی شراب است که اثر آن به تدریج آغاز شده و بعد از مدتی زیان‌های آن مشاهده می‌گردند.
بزرگ‌ترین آسیب و زشتی شراب از نظر تمدن این است که بیشتر جنگ و جدال‌ها بر اثر آن پدید می‌آیند و این دشمنی و بغض و کینه تا دیر زمانی به انسان ضرر می‌رساند و از نظر شرع مبین اسلام این بزرگ‌ترین زشتی و تباهی آن است. از این جهت قرآن مجید این تباهی را در آیهٔ ۹۱ سورهٔ مائده با ویژگی خاصی بیان فرموده است: ﴿إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ العَداوَهَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الخَمْرِ وَالمَیْسِرِ﴾؛ «به درستی که شیطان می‌خواهد به وسیلهٔ شراب و قمار بین شما عداوت و دشمنی و کینه ایجاد کند.»
یکی دیگر از مفاسد و آسیب‌های شراب این است که بسا اوقات انسان در عالَم مستی و بیهوشی سرّ و راز نهفته و پنهانش را آشکار می‌کند که ضرر و زیان آن اغلب ویران‌گر است؛ به ویژه وقتی مسؤول و سرپرست کار اداری و دولتی باشد و سرّ و راز هم از اسرار حکومت باشد که بر اثر افشای آن در نظام کشور اختلال و شورش و انقلاب پدید آید و سیاست کشور و مصالح نظامی آن مورد تهدید قرار گیرند و دستگاه‌های جاسوسی منتظر همچنین حادثه و واقعه‌ای می‌باشند. یکی دیگر از مفاسد و تباه‌کاری‌های شراب این است که شرابی مَلعَبه و بازیچهٔ خاص و عام قرار می‌گیرد که بچه‌ها با دیدن او می‌خندند؛ زیرا گفتار و حرکات چنین کسی بر خلاف تعادل طبیعی می‌باشد بزرگ‌ترین زشتی و تباهی شراب این است که أم الخبائث و سرچشمهٔ تمام پلیدی‌ها است که انسان را بر انجام بدترین گناهان آماده می‌کند و بیشتر زنا و قتل نتیجهٔ آن می‌باشند. از این‌جا است که مراکز شراب‌نوشی و شراب‌فروشی سرچشمه و منبع قتل و زنا می‌باشند. اینها ضرر و زیان‌های جسمانی شراب هستند.
زیان‌های روحی و باطنی شراب نیز آشکار است؛ زیرا در حال مستی نه نمازی خوانده میشود و نه یاد خدا و عبادتی دیگر انجام می‌گیرد. بنابراین قرآن کریم ضمن بیان ضرر و زیان‌های شراب فرموده: ﴿وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَعَنِ الصَّلَاهِ﴾ [المائده: ٩١]؛ «شراب شما را از ذکر و یاد خدا و نماز باز می‌دارد.»
اینک نگاهی بر زیان‌های مادی شراب بیندازید که تمام آنها بر هر کس واضح و روشن است. اگر در شهر یا روستایی یک مشروب‌فروشی باز شود، تمام سرمایهٔ آن را جذب می‌کند. شراب انواع بی‌شماری دارد که نرخ بعضی از آنها بسیار گران است. یکی از نویسندگان تنها محاسبات هزینهٔ شراب یک شهر را برابر هزینهٔ کل کشور فرانسه دانسته است. این فهرست مختصری است از ضرر و زیان دینی و دنیوی و جسمی و روحی شراب که آنها را نبی کریم صلى الله علیه وسلم در یک کلمه «أُمُّ الخَبَائِثِ» یا «أُمُّ الفَوَاحِشِ» بیان فرموده‌اند.
این سخن و گفتهٔ پزشک آلمانی به صورت ضرب المثل مشهور است که: اگر نیمی از میکده‌ها بسته شوند، تعهد می‌دهم که نیمی از زندان‌ها و نیمی از بیمارستان‌ها تعطیل خواهند شد.
مفتی عبدُه در المنار و علامه طنطاوی در کتاب خود به نام الجواهر، موارد مهمی را در این باره بیان نموده و توضیح داده‌اند که بعضی از آنها در این‌جا نقل میشود.
هِنْری، محقق فرانسوی، در کتاب خود خواطر وسوانح فی الإسلام می‌نویسد: مهلک‌ترین اسلحه‌ای که به وسیلهٔ آن شرقیان ریشه‌کن شدند و شمشیر دو لبه‌ای که مسلمانان را قتل عام کرد، همین شراب بود که ما آن را علیه مردم الجزائر آزمودیم. اما شریعت اسلامی و عقاید دینی آنان در مقابل اندیشهٔ شوم ما چون سدی آهنین و محکم ایستادگی کرد و آنان از این اسلحه متأثر نشدند و نتیجه این شد که بر نژادشان اضافه شد و اگر آنان این ارمغان ما را می‌پذیرفتند، هم‌چنانکه قبائل منافقین قبول نمودند، در برابر ما ذلیل و خوار می‌شدند. کسانی که امروزه در خانه‌هایشان مشروب وجود دارد، آن اندازه در برابر ما ذلیل و خوار هستند که نمی‌توانند عرض اندام نموده، سر بلند کنند.
یکی از حقوق‌دانان انگلستان به نام بنتام می‌نویسد: یکی از خوبی‌های بی‌شمار شریعت اسلام این است که در آن شراب حرام است؛ دیدیم وقتی اهالی افریقا به می‌گُساری و شراب‌نوشی اقدام کردند، جنون و دیوانگی در نسل آنها سرایت کرد و اروپائیان که به می‌گساری وشراب‌نوشی مبادرت می‌کنند، در عقول و اندیشه‌هایشان تغییرات و دگرگونی ایجاد شده است. از این جهت آفریقاییان باید از خوردن باز داشته شوند و اروپاییان به خاطر استفاده از آن شدیداً مجازات گردند.
خلاصه اشخاص و افراد عاقل اگر درست بیندیشند، خواهند گفت که این رِجْس و عمل شیطان است و ماده‌ای سمی است که وسیلهٔ تباهی و نابودی می‌گردد. از این أم الخبائث باز بیائید؛ ﴿فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ﴾ [المائده: ٩١].
