مقام و مرتبه‌ی حضرت «ابوبکر صدیق» (رضی الله عنه)

نویسنده: محمود محمودی -مریوان

یگانه صاحب:
ایام آخر صفر سالیاد حضور «نبی» و «صدیق» در غار «ثور» در آغاز هجرت از مکه به مدینه است. بار دیگر به سراغ آیه‌ی چهلم سوره‌ی «توبه» می‌روم تا این حضور را فرا یاد ‌‌‌آورم و نکاتی تازه از آن دریابم:
«إلا‌تنصروه فقد نصره الله إذ أخرجه الذین کفروا ثانی‌إثنین إذ هما فی الغار إذ یقول لصاحبه لا‌تحزن إن الله معنا فأنزل سکینته علیه و أیده بجنود لم‌تروها و جعل کلمه الذین کفروا السفلی و کلمه الله هی العلیا».
با توجه به این که فقط آن دو تن درون غار بوده‌اند، یکی از آنها «ثانی‌إثنین» (دوم دو نفر) محسوب می‌شود و شاعر خوش ذوق ایرانی «عطار نیشابوری» (۶۲۷-  ۵۳۷هجری)بنا بر این تعبیر قرآنی، «ابوبکر صدیق» را شخصیت دوم دین اسلام می‌داند:
«خواجــه‌ی اول که اول یار اوست
ثانی‌إثنین إذ هما فی الغـار اوست
چون تو کـردی ثانی‌إثنینش قبول
ثانی‌إثنین او بود بعـــــد رسول»[۱]
«إذ یقول لصاحبه» تنها تعبیر قرآنی است که یک یار پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- یعنی ابوبکر صدیق – را «صاحب» پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- معرفی می‌کند. به عبارت دیگر صحابی بودن ابوبکر صدیق را خدای عزوجل مقرر فرموده است و از این رو است که گفته‌اند: «من أنکر صحبه أبی‌بکر رضی الله عنه فقد کفر لإنکار کلام الله و لیس ذلک لسائر الصحابه[۲]: هرکس صحابی بودن ابوبکر را انکار کند، بی‌گمان کلام خدا را انکار کرده است و سایر صحابه چنین موقعیتی ندارند».
از تعبیر «لا‌تحزن إن الله معنا» دو نکته‌ی بسیار مهم استنباط می‌گردد:
۱- آن گاه که موسی (ع) و اصحاب او در میان دریا و لشکریان فرعون گرفتار آمدند، اصحاب او گفتند: «إنا لمدرکون» و موسی (ع) بنابر یقین شخص خودش گفت: «کلا، إن معی ربی سیهدین[۳]: خیر، پروردگارم با من است و او حتماً راه نجات را نشانم می‌دهد». اما در غار ثور پیامبر اسلام -صلّی الله علیه وسلّم- خدای متعال را همراه خود و ابوبکر صدیق می‌داند: «لا‌تحزنإن الله معنا: نگران مباش، قطعاً خدا با ما است». در روایت «بخاری» جمله‌ی دیگری نیز از پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- در غار ثور بازگو شده است، که بسیار حائز اهمیت می‌باشد: «ما ظنک بإثنین الله ثالثهما[۴]: ای ابوبکر! در مورد دو نفر که سوم آنها خدا است، چه گمان برده‌ای؟».
۲- تأکید بر معیت و همراهی خداوند با ابوبکر صدیق اقتضا می‌نماید ببینیم در سایر آیات قرآنی، خدای عزوجل با چه کسانی است؟ … خداوند با «مؤمنان»، «متقیان»، «محسنان» و «صابران» است:
«أن الله مع المؤمنین» [انفال- ۱۹ ]
«إن الله مع المتقین» [بقره- ۱۵۴ و توبه- ۳۶ و توبه- ۱۲۳]
«إن الله مع الذین اتقوا و الذین هم محسنون» [نحل- ۱۲۸]
«إن الله مع الصابرین» [بقره- ۱۵۳]
«و الله مع الصابرین» [بقره- ۲۴۹  و انفال- ۶۶]
با کنار هم نهادن این آیات و آیه‌ی ۴۰ سوره‌ی توبه، می‌توانیم با قاطعیت بگوییم: ابوبکر صدیق از شمار «مؤمنان»، «متقیان»، «محسنان» و «صابران» بوده‌اند و او به شهادتی بزرگ‌تر و مهم‌تر از آیات قرآنی نیاز ندارد.
«در غار دل با یار غـــــــار یک دم حضوری خوش برآر
خوش باشد آن یاری که او این جا مدامش مسکن است[۵]»

منابع:
–  تفسیر الکشاف للزمخشری.
– شعراء- ۶۱ و ۶۲
– صحیح البخاری. کتاب التفسیر. قوله عزوجل ثانی إثنین إذ هما فی الغار. ح ۴۶۶۳

 پانوشتها:
—————————
[۱]. منطق‌الطیر. به اهتمام و تصحیح سید صادق گوهرین. چ ۶ ص ۲۴٫ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی سال ۱۳۶۸
[۲]. تفسیر الکشاف للزمخشری.
[۳]. شعراء- ۶۱ و ۶۲
[۴]. صحیح البخاری. کتاب التفسیر. قوله عزوجل ثانی إثنین إذ هما فی الغار. ح ۴۶۶۳
[۵]. از شاه نعمت‌الله ولی (۷۳۰- ۸۳۴ هجری قمری)