عمر بن ابي سلمه -رضي الله عنه- پسربچه‌اي بود و نزد پيامبر صلى الله عليه وسلم پرورده مي‌شد. يک روز نشسته و با پيامبر صلى الله عليه وسلم غذا مي‌خورد، او از مقابل خودش نمي‌خورد و آداب غذا خوردن را رعايت نمي‌کرد. پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود: (يا غلام سَمِّ الله، وكُلْ بيمينك، وكُلْ مما يليك) يعني: «اي پسر! اسم خدا را ياد کن و بدست راست خود بخور و از نزديک خود بخور.» [متفق عليه]
***
مردي نزد پيامبر صلى الله عليه وسلم بر سفره‌ي غذا نشسته بود و با دست چپ غذا مي‌خورد. پيامبر صلي الله عليه وسلم او را از اين کار نهي نموده و فرمود: (كل بيمينك) يعني: «با دست راست بخور.» آن مرد کبر ورزيد و گفت: نمي‌توانم. گرچه مي‌توانست با دست راست بخورد و جز کبر او را چيزي به گفتن اين سخن وادار نکرد. پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود: (لا استطعت) يعني: «نتواني.» و دستش خشک گرديد و آن مرد به خاطر مخالفت با امر رسول خدا صلي الله عليه وسلم ديگر نتوانست دست راست خود را به دهان خويش بالا کند. [مسلم]
***
انسان مسلمان در زندگي خويش را بي‌نياز از خورد و نوش نمي‌داند، ولي به آن به عنوان هدف و منظور اصلي کوشش و تلاش زندگي‌اش نمي‌نگرد، بلکه آن را وسيله اي براي حفظ حيات خويش و خوشنودي پروردگارش مي‌داند.
برخي آداب که شايسته است هر مسلماني در هنگام خورد و نوش بدان‌ها آراسته گردد را در زير مي‌آوريم:
هر مسلماني بايد تلاش کند تا از حرام بپرهيزد و تنهاچيزي را که حلال است بخورد. خداوند متعال مي‌فرمايد: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِلَّهِ إِن كُنتُمۡ إِيَّاهُ تَعۡبُدُونَ ١٧٢﴾ [البقرة: 172] يعني: «اى كسانى كه ايمان آوردهايد از نعمتهاى پاكيزهاى كه روزى شما كردهايم بخوريد و اگر تنها او را مىپرستيد خدا را شكر كنيد.» و از پيامبر صلى الله عليه وسلم روايت شده که فرموده‌اند: (طلب الحلال واجب على كل مسلم.) يعني: «بر هر مسلماني واجب است که در طلب رزق حلال باشد.» [طبراني] فلذا انسان مسلمان از غذا و آشاميدني حرام مانند گوشت خوک، خون، گوشت مردار، شراب و… دوري کرده و از خوردني‌هاي پاکيزه‌اي که خداوند آفريده است بهره مي‌گيرد.
در بهره گيري از وسايل و اسباب دنيايي و لذت‌هاي آن بايد ميانه روي پيش گرفت. خداوند متعال در قرآن کريم به اعتدال و ميانه روي امر نموده و مي‌فرمايد: ﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِينَ ٣١﴾ [الأعراف: 31] يعني: «بخوريد و بياشاميد و[لى] زيادهروى مكنيد كه او اسرافكاران را دوست نمىدارد.» و پيامبر صلى الله عليه وسلم مي‌فرمايد: (ما ملأ آدمي وعاءً شرَّا من بطنه، بحسب ابن آدم أكلات يقِمْنَ صلبه، فإن كان لا محالة فثلث لطعامه وثلث لشرابه وثلث لنَفَسِه) يعني: «هيچ آدمي ظرفي پر نکرد که بد تر از شکم باشد، براي آدمي بسنده است چند لقمه‌اي که قامت او را استوار نگه دارد. چنانچه چاره‌اي نباشد، بايد يک سوم آن را براي غذا يک سوم آن براي آب و يک سوم هم براي نفسش باشد.» [ترمذي]
انسان مسلمان به پاکيزگي اهميت بسزائي داده و قبل از خوردن غذا و پس از آن دستانش را مي‌شويد؛ چرا که دين او دين نظافت و پاکيزگي است.
بردن نام خداوند در ابتداي غذا خوردن:
رسول خدا صلى الله عليه وسلم فرموده است: (إذا أكل أحدكم فليذكر اسم الله -تعالى- فإن نسي أن يذكر اسم الله تعالى في أوله، فليقل: بسم الله أوله وآخره) يعني: «هرگاه يکي از شما نان مي‌خورد بايد نام خدا را ياد کند و اگر فراموش کرد که نام خدا را در اول آن ياد کند، بايد بگويد: بنام خدا در آغاز و پايانش.» [ابوداود و ترمذي] و روايت شده که آن حضرت صلى الله عليه وسلم مردي را در حال خوردن غذا ديدند که نام خدا را، تا وقتي يک لقمه بيشتر از غذا نمانده بود، نبرد، وقتي که آخرين لقمه را به سمت دهانش مي‌برد، گفت: «به نام خدا در آغاز و در پايان». پيامبر صلى الله عليه وسلم خنديده و فرمود: (ما زال الشيطان يأكل معه، فلما ذكر اسم الله استقاء ما في بطنه.) يعني: «شيطان پي در پي با او مي‌خورد و چون بسم الله گفت، او آنچه را خورده بود، از دهانش بيرون انداخت.» [ابوداود و نسائي].
فرد مسلمان از غذا ايراد نمي‌گيرد و به تبعيت از پيامبر خدا صلي الله عليه وسلم عمل مي‌نمايد که هرگز از غذا عيب نمي‌گرفت و اگر غذايي را دوست داشت مي‌خورد وگرنه از خوردنش صرف نظر مي‌نمود.
تمام اعمال انسان مسلمان حول محور طاعت و بندگي خداوند متعال و با نيت نيک و صحيح مي‌گردد. وقتي غذا مي‌خورد براي به جاي آوردن امر خداوند سبحان و نيرومند ساختن بدن خويش و ادامه‌ي حياتش غذا مي‌خورد تا بتواند نقش خود را در زندگي به خوبي ايفا نموده و به عبادت و بندگي خداوند بپردازد.
انديشيدن در نعمات پروردگار منعم و رزاق:
بايد به خوبي رنگ و بوي و طعم‌هاي متفاوت و انواع جورواجور غذا‌ها دقت نمود که از دل زمين برمي‌آيند و دانست و اقرار نمود که پروردگار ما چه پاک و منزه است، خدايي که اين نعمات را رويانيده و براي ما انسان‌ها آماده ساخته است.
شايسته است که فرد از غذاي مقابل خود بخورد و نه از وسط ظرف. پيامبر صلى الله عليه وسلم به عمر بن ابي سلمه سفارش کرد تا از مقابل خود بخورد و فرمود: (إذا أكل أحدكم طعامًا فلا يأكل من أعلى الصحفة، ولكن ليأكل من أسفلها، فإن البركة تنزل من أعلاها) يعني: «وقتي غذا مي‌خوريد از بالاي بشقاب نخوريد بلکه از پايين آن بخوريد. چون برکت از بالاي آن نازل مي‌شود.» [ابوداود و ترمذي].
مستحب است که موقع صرف غذا جمع شوند، چون برکت بر حاضران سفره نازل مي‌شود. پيامبر صلى الله عليه وسلم مي‌فرمايد: (طعام الواحد يكفي الاثنين، وطعام الاثنين يكفي الأربعة، وطعام الأربعة يكفي الثمانية) يعني: «طعام يک نفر براي دو نفر و طعام دو نفر براي چهار نفر و طعام چهار نفر براي هشت نفر کفايت مي‌کند.» [مسلم]
عده‌اي از اصحاب نزد پيامبر خدا صلى الله عليه وسلم آمده و از آن شکايت داشتند که مي‌خورند ولي سير نمي‌شوند. آن حضرت صلى الله عليه وسلم فرمود: (فاجتمعوا على طعامكم، واذكروا اسم الله يبارك لكم فيه) يعني: «پس براي نان خوردن تان يکجا شويد و بسم الله بگوئيد، براي شما در طعام تان برکت گذاشته مي‌شود.» [ابوداود]
خودداري از استعمال ظروف طلا و جواهر:
براي مسلمانان جايز نيست که از ظروف و وسايل غذاخوري جنس طلا و جواهر استفاده کنند. پيامبر صلى الله عليه وسلم مي‌فرمايد: (إن الذي يأكل أو يشرب في آنية الذهب والفضة إنما يجَرْجِرُ في بطنه نار جهنم.) يعني: «کسي که در ظرف طلا يا نقره بخورد يا بنوشد، همانا در شکم خويش آتش جهنم را فرو مي‌کشد.» [مسلم]
فرد مسلمان براي غذا خوردن بيشتر از دست يا ديگر وسايل سر سفره استفاده مي‌نمايد.
مستحب است که مسلمانان هنگام غذا خوردن، اگر روي زمين غذا مي‌خورند، يکي از پاها را پهن نموده و ديگري را قائم دارد. اشکالي ندارد که بر روي ميز غذا خورده شود. ولي صرف غذا در حال تکيه دادن مکروه است. پيامبر صلى الله عليه وسلم مي‌فرمايد: (لا آكل متكئًا) يعني: «در حال تکيه چيزي نمي‌خورم.» [بخاري]
فرد مسلمان، در حالي که از کوچه و خيابان عبور مي‌کند، از خوردن و نوشيدن خودداري مي‌نمايد چون اينکار مخالف آداب غذا و آداب راه مي‌باشد.
وقتي که فرد مسلمان بخواهد آب يا چيز ديگري – از نوشيدني‌هاي حلال- بنوشد، بايد آن را در سه مرتبه بنوشد و بيرون از ظرف نفس خود را بيرون دهد و نوشيدن آن را با نام خدا آغاز نموده و با حمد و سپاس از او به پايان ببرد و در نوشيدني‌اش ندمد. روايت شده که پيامبر صلى الله عليه وسلم هرگز در نوشيدني‌اش نمي‌دميد. [ابن ماجه] همچنين روايت شده که آن حضرت صلى الله عليه وسلم فرموده‌اند: (لا تشربوا واحدًا كشرب البعير، ولكن اشربوا مثنى وثلاث، وسمُّوا إذا شربتم، واحمدوا إذا أنتم رفعتم) يعني: «مانند آشاميدن شتر يکباره نياشاميد و ليکن در دو و سه مرحله بياشاميد و چون بياشاميد، بسم الله گوئيد و چون آن را آشاميديد، الحمد لله بگوييد.» [ترمذي]
شکر و حمد خداوند در پايان غذا:
وقتي خوردن غذا به اتمام مي‌رسد، مسلمان خداوند سبحان را حمد و سپاس مي‌گويد. رسول خدا صلى الله عليه وسلم مي‌فرمايد: (من أكل طعامًا فقال: الحمد لله الذي أطعمني هذا ورزقنيه من غير حول مني ولا قوة. غفر له ما تقدم من ذنبه) يعني: «کسي که غذا بخورد و بگويد: «الحَمْدُ للَّهِ الذي أَطْعَمَني هذا…» ثنا باد خدايي را که اين طعام را بدون قوت و توانائي ام به من خورانده و روزي داده است، گناه گذشته‌اش آمرزيده مي‌شود.» [ابوداود و ترمذي و نسائي و احمد]
پيامبر صلى الله عليه وسلم وقتي سفره را برمي‌داشتند مي‌فرمود: (الحمد لله حمدًا كثيرًا طيبًا مباركًا فيه غير مَكْفِي ولا مُستغني عنه ربنا.) يعني: «ستايش براي خداوند است، ستايش بسيار زياد، و پاکيزه و با برکت. پروردگارا برخاستن ما از روي اين سفره به اين دليل نيست که آن را کافي تصور کرديم يا نسبت به آن‌ها بي‌اعتنا و بي‌نياز هستيم.» [بخاري]
همچنين آن حضرت صلى الله عليه وسلم فرموده‌اند: (إن الله ليرضى عن العبد أن يأكل الأكلة فيحمده عليها ويشرب الشربة فيحمده عليها) يعني: «خداوند از بنده اي راضي مي‌شود که چون لقمه‌اي بخورد وحق تعالي را بر آن ثنا گويد و چون آب بياشامد، حق تعالي را بر آن ثنا گويد.» [مسلم و نسائي و ترمذي]
مسلمان در خورد و نوش صرفه جويي نموده و آن اندازه مي‌خرد که کفاف او را بنمايد تا مجبور نباشد مقدار زيادي از باقيمانده‌ي غذايش را در سطل زباله بريزد. حال آنکه مي‌داند مسلمانان بسياري در سراسر جهان زندگي مي‌کنند که از داشتن يک لقمه نان و جرعه اي آب محروم مي‌باشند.
اسلام دين نظافت و پاکيزگي است. مسلمان انساني پاکيزه است و زباله‌هايش را در خيابان نمي‌ريزد و درعوض برايش مهم است که آن را در سطل مخصوص زباله بريزد. ريختن زباله در کوچه و خيابان به افزايش حشرات مي‌انجامد و در نتيجه‌ي آن بيماري‌هاي همه گير شايع مي‌گردد. نيکوتر آنست که به قدر کفايت غذا تهيه نموده و در صورتيکه بداند مقدار غذا بيشتر از نياز مي‌باشد آن را به همسايگانش بدهد.
خداوند متعال خوردن غذاي اهل کتاب (يهوديان و مسيحيان) را روا داشته و مي‌فرمايد: ﴿ٱلۡيَوۡمَ أُحِلَّ لَكُمُ ٱلطَّيِّبَٰتُۖ وَطَعَامُ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ حِلّٞ لَّكُمۡ وَطَعَامُكُمۡ حِلّٞ لَّهُمۡۖ﴾ [المائدة: 5] يعني: «امروز چيزهاى پاكيزه براى شما حلال شده و طعام كسانى كه اهل كتابند براى شما حلال و طعام شما براى آنان حلال است.» مشروط به آنکه در آن چيز حرامي، مانند گوشت خوک يا شراب، وجود نداشته باشد، که در آن صورت ديگر خوردن آن خوراکي جايز نمي‌باشد.
