لازم است برای کسیکه در کلاس درس حاضر می‌شود، خود را آماده سازد و از هر لحاظ مرتب باشد، و گفته‌اند باید خود را آماده سازد، خود را بیاراید، حمام کند و موها و ریشش را شانه بزند و لباس‌هایش را مرتب و خویش را خوشبو نماید و مسواک را بزند و لباس سفید را پوشیده و قبل از حضور در کلاس در آینه نگاه کند و برود.
ـ آرام راه برود، و به هر کس رسید قبل از او سلام کند.
ـ اگر کلاس داخل مسجد برگزار شد، وقتیکه وارد مسجد شد قبل از نشستن دو رکعت نماز بخواند.
ـ باید نزدیک استاد بنشیند، و نزد او هیچوقت با دست به او اشاره نکند، و با اشاره چشم او را تأیید نکنید.
ـ نباید بر روی مردم قدم برداشت، بلکه در صف آخر می‌نشیند، مگر اینکه استاد اجازه دهد که در صف جلو بنشیند.
ـ نباید کسی را از جایش بلند کند، و در وسط حلقه و کلاس نباید بنشیند، و میان دو دوست ننشیند مگر با اجازه آنها، اگر برایش جا باز کردند می‌نشیند و خود را جمع و جور می‌کند.
ـ جملات مهربانانه و لطیف بکار می‌برد و با دوستانش و همکلاسیانش با اخلاق حسنه رفتار می‌کند، پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «خالق الناس بخلق حسنٍ»[۱]. با مردم با رفتار نیک رفتار نمائید.
ـ بهتر است کلاسها را در مسجد برگزار نمایند، و اگر در مسجد ممکن نبود در خانه‌ها برگزار نمایند، و پیامبر صلی الله علیه وسلم برای زنان کلاسی گذاشته بود و گفته بود: موعد ما خانه فلانی است.
ـ تا آنجا که ممکن است رو به قبله بنشیند، و حلقه را دایره‌ای تشکیل دهند، و بهمین خاطر اهل لغت در تعریف کلاس حلقه‌ای گفته‌اند: مردمی که دسته‌جمعی دور همدیگر جمع شوند[۲].
ـ وقتیکه مردم زیاد شوند مشکلی نیست که استاد در جای بلندی بنشیند.
ـ استاد درسش را با شهادتین و صلاه و سلام بر پیامبر صلی الله علیه وسلم شروع می‌کند، و برخی از محدثین درسش را با سوره‌ای از قرآن شروع می‌کردند.
ـ باید نسبت به استادش با ترحم رفتار کند، و برایش دعا کند، و هرگاه استادش غیبت نمودند تا آنجا که می‌تواند برایش عذر بیاورد وگرنه مجلس را ترک کند.
ـ استاد باید الفاظ غامض و غریب را تفسیر و معنی کند، و از آنچه نمی‌داند سکوت می‌کند، و از آنچه عقل مردم عادی به آن نمی‌رسد بحث نمی‌کند.
ـ استاد نباید حاضرین را ملول و خسته کند، و هرگاه دید حاضرین خسته شده‌اند اشکالی ندارد که حکایات بامزه و خنده‌دار تعریف کند، حتی برخی گفته‌اند ذکر حکایت ریسمانی است که قلبها را با آن صید می‌کنند[۳].
ـ در آخر درس نباید کفاره مجلس را فراموش کند.
ـ در حلقه درس باید از جدل و صحبتهای بی‌فایده خودداری کرد.
ـ در حلقه و مجلسی که فقراء نشسته‌اند نباید تکبر داشت
ـ گوش دادن به احادیث نبوی صلی الله علیه وسلم با آرامش و ادب و خشوع کامل.
ـ از جمله شرایط شیخ این است که باید متواضع باشد.
ـ سلف صالح مکروه می‌دانستند از اینکه طالبان علم به شیخ ملحق شوند و اینکه سرش را ببوسند.
ـ تشویق و تشجیع طلاب مخلص در حلقه.
ـ باید حذر کند از اینکه خود را عالم قلمداد کند، یعنی نباید خود را عالم‌نما جلوه داد.
ـ در اثنای درس نباید خود را به چیزی دیگر مشغول کرد و باید ساکت نشست.
ـ در میان سخنرانی شیخ نباید حرف او را قطع کرد
ـ باید کلاس درس و حلقه را منظم و مرتب کرد، مثلاً ابن مسعودt هر پنج‌شنبه حدیث می‌خواند، و ابن عباس رضی الله عنه ابتدا تفسیر سپس حدیث و بعد فقه و شعر و …
ـ نباید کودکان و افراد کم‌سن و سال را به ریاست حلقه گماشت، و از حضار بخواهد که اخلاص داشته باشند حتی در یکی از این مجالس یکی از حاضرین تنفس عمیقی کشید و شیخ به او گفت: اگر این کار تو برای خدا بوده باشد، نفس خویش را پاک کرده‌ای و اگر برای غیر خدا بوده باشد خود را هلاک کرده‌ای!!!
ـ مضامین دروس باید بگونه‌ای باشند که حضار را برای کار خیر برانگیزد، ابن مسعود رضی الله عنه می‌گفت: از خدا می‌خواهم که با ما کسانی نباشند که قطع صله رحم می‌کنند، چون ما می‌خواهیم دعا کنیم و دعایمان مستجاب شود.
ـ لازم است در حلقه درس موضوعات ایمانی، تذکر و امثال اینها باشد.
ـ لازم است اسرار مربوط به حلقه را حفظ کرد.
ـ نزد سلف صالح از دست دادن شیخ حادثه‌ای بزرگ قلمداد می‌شد.
ـ شیخ خودش تعیین می‌کرد که کدام یک از شاگردانش درسش را در حلقه ادامه دهد.
ـ نباید به وجود شاگردان زیاد فاسق و منحرف مغرور گشت، در کتاب عجائب الآثار آمده که شیخی در زمینه فقهی خیلی با سواد بود و در مسایل گوناگون آگاهی داشت ولی شاعری بی‌حیا و پرور بود، با این وجود حلقه درسش به بیش از سیصد نفر می‌رسید.
ـ باید گمراهان و فاسدان را از حلقه درس طرد نمود، بخاطر اینکه از فتنه و فساد و شر آنها در امان بود، همانطور که واصل بن عطاء را طرد نمودند[۴].
ـ درسی که محترم نباشد، مفیدهم نیست.
.
و از جمله آداب شیخ (استاد):
ـ باید حجم نَفْس خویش و حق دیگران را بشناسد.
ـ ایام کلاسها را باید تعیین کند، و اگر روزی را برای تدریس تعیین نمود و به شاگردان وعده درس را در آن وقت داد، نباید تأخیر و غیبت کند، مگر اینکه عذری موجه مانند بیماری و امثال اینها را داشته باشد.
ـ باید شیخ نسبت به شاگردانش متواضع باشد و باید پاکدامن و عفیف باشد.
ـ باید از انتساب قولی به خداوند بدون علم و آگاهی پرهیز کرد، زیرا خداوند چنین کسی را مقارن شرک به او قرار داده است.
ـ باید حاضرین را براساس تجانس و مستوای فهم آنها قرار داد.
ـ تعلیقات و نکته نظرات را باید به آخر درس موکول کرد.
ـ وقت معینی را برای فقرات کلاسهای درس آینده قرار دهد.
ـ قبل از هر چیز موضوع اصلی را بطور خلاصه باید ارائه داد.
ـ اگر شیخ به حدی نرسیده باشد که ترجیح دهد نباید این کار را بکند، بلکه اقوال را ارائه می‌دهد و یا می‌گوید فلان عالم چنین فتوا داده است
ـ نباید چیزی بخواند که خسته کننده باشد، به همین علت علماء اهتمام زیادی به قاری، املاکننده و مبلغ می‌دهد
ـ در اثنای درس دقایقی را برای استراحت بگذارد.
ـ وقت معینی را برای ضیافت قرار دهد اگر وقت اجازه بدهد.
ـ شیخ باید با افراد حلقه درسش خوش‌اخلاق و خوش‌رفتار باشد.
