تعریف:
سؤال: علم توحید چیست؟
جواب: توحید علمی است که اثبات عقاید دینی را با دلایل قطعی، عقلی و نقلی جهت زدودن شک ها و شبهات مورد بررسی قرار می‌دهد. و دانشی است که بیهوده‌گویی‌های کفار، شبهات و دروغ‌های ایشان را آشکار می‌سازد. و به وسیله این علم نفس‌ها ثابت قدم و قلب‌ها مطمئن می‌گردند. از آن جایی که مهم‌ترین بحث این علم، توحید الله تعالی است، لذا به نام علم توحید نامیده شده است.
الله تعالی می‌فرماید:
{أَفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَى إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ} [الرعد:19]
(پس آيا كسي كه مي‌داند آن چه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است حق است، همانند كسي خواهد بود كه نابينا است؟! تنها خردمندان درك مي‌كنند).
مجال‌های بحث علم توحید:
سؤال: عرصه‌های که علم توحید از آن بحث می‌کند کدام است؟
جواب: علم توحید در زمینه‌های ذیل بحث می‌کند:
1- در زمینة ایمان به الله و یگانگی وی، و پرستش خالصانة او تعالی بدون قرار دادن شریک و انباز.
2- در مجال ایمان به انبیا علیهم‌السلام، که حاملین هدایت پروردگار بودند، و شناخت مواردی که در مورد ایشان لازم است مثل صدق و امانت، و مواردی که باید از آن اجتناب نمود، مانند نسبت دادن دروغ و خیانت به ایشان، و شناخت معجزات ودلایل رسالت ایشان، به‌ویژه معجزات و دلایل روشن نبوت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم.
3- در مجال ایمان به کتاب‌های الله که در طول تاریخ جهت هدایت بشر فرو فرستاده شده است.
4- در مورد ایمان به ملایکه و چگونگی ارتباط ایشان با ما، در دنیا و آخرت.
5- در زمینة ایمان به آخرت و پاداش مؤمنان و عقاب کافران، نعمت‌های بهشت و عذاب‌های آتش جهنم.
6- در مجال ایمان به قدر پروردگار حکیم، قدری که تمام هستی بر اساس آن سیر می‌کند. الله تعالی می‌فرماید:
{آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ} [البقرة:285]
(فرستادة خدا، [محمّد صلی‌الله‌علیه‌وسلم] معتقد است بدان چه از سوي پروردگارش بر او نازل شده است و مؤمنان [نيز] بدان باور دارند. همگي به خدا و فرشتگان او و كتاب‌هاي وي و پيغمبرانش ايمان دارند).
از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در مورد ایمان پرسان شد، فرمودند:
«أَنْ تُؤْمِنَ بِاللَّهِ وَمَلاَئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ».[1]
(این که ایمان بیاوری به الله جل‌جلاله، فرشتگان، کتاب‌ها، پیامبران، روزآخرت و ایمان به قدر خیر و شر آن).
جایگاه علم توحید در بین سایر علوم:
سؤال: علم توحید در بین سایر علوم چه جایگاهی دارد؟
جواب: بزرگی هر علمی بر می‌گردد به موضوع و میدان بحث و تحقیق آن علم؛ اگر علم پزشکی از نجاری برتری دارد بر می‌گردد به موضوع آن. میدان بحث نجاری: چوب‌ها و میدان بحث پزشکی جسم آدمیان است. اما شرف و منزلت علم توحید از میادین بحث آن برگرفته می‌شود، آیا در روی زمین کسی بزرگ‌تر از آفرینندة جهان هستی وجود دارد؟ و آیا پاکیزه‌تر از انبیا خدا در بین ابنای بشر وجود دارد؟ آیا موضوعی مهم‌تر از شناخت انسان در مورد آفریدگارش و این که حکمت از آفرینش او در این دنیا چیست و برای چه او را الله تعالی آفریده است، و سرانجام وی بعد از مرگ به کجا منتهی می‌شود، وجود دارد؟ این موضوعات میدان‌های بحث و پژوهش علم توحید است. و علم توحید اساس علوم اسلامی و برترین و والاترین تمام علوم است.
حکم تعلیم علم توحید:
سؤال: حکم تعلیم علم توحید چیست؟
جواب: فراگیری علم توحید بر هر مرد و زن مسلمان به حدی که به این قناعت قلبی برسد که دینش حق است، فرض عین است؛ اما زیاده بر آن فرض کفایه است که اگر برخی از مسلمانان بدان بپردازند از گردن سایرین ساقط می‌گردد. الله تعالی می‌فرماید:
{فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ} [محمد:19]
(بدان كه قطعاً هيچ معبودي جز الله وجود ندارد).
قرآن‌کریم بزرگ‌ترین کتاب توحید:
سؤال: آیا قرآن‌کریم نیز به علم توحید اهتمام ورزیده است؟
جواب: بی‌گمان موضوع اساسی قرآن‌کریم همانا موضوع علم توحید است؛ هیچ‌گاه صفحه‌ای از قرآن‌کریم را نمی‌بینید که در آن فراخواندن دیگران به سوی ایمان به الله و پیامبرش، به روز آخرت و یا فرشتگان و کتاب‌های گذشتة الهی و یا هم تقدیری که سیر جهان هستی را بر اساس آن نهاده، خالی باشد. آیات قرآن مکی که به مدت سیزده سال قبل از هجرت بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم نازل شده است، همه بر محور توحید و یکتاپرستی و قضایایی که بدان ارتباط دارد می‌چرخد.
اهتمام مسلمانان به این علم:
سؤال: آیا مسلمانان به این علم توجهی نموده‌اند؟
جواب: توجه مسلمانان نسبت به این علم از اهتمام قرآن‌کریم به این علم سرچشمه می‌گیرد؛ بزرگ‌ترین توجه و کوشش مسلمانان فراخواندن دیگران به سوی دین الله تعالی با حکمت و موعظة نیکو و شایسته است، یعنی همان‌گونه که علم توحید جهت اثبات عقاید از دلایل و براهین استفاده می‌کند، مسلمانان نیز مدتی زیادی است که در راستای رساندن پیام الهی از این دلایل بهره می‌جویند.
سرانجام بی‌توجهی مسلمانان به این علم:
سؤال: مسلمانان هنگامی که به این علم بی‌توجهی نمودند به چه مصیبتی مبتلا شدند؟
جواب: هنگامی که مسلمانان به عقیدة صحیح که اساس آن بر توحید و یکتاپرستی الله تعالی می‌باشد و بر علم و یقین استوار است، بی‌توجهی نمودند، مشکلات زیادی بر عقاید و باورهای شان راه پیدا کرد و سپس بر اعمال شان نیز تأثیر نهاد؛ و فساد به شکل گسترده‌ای همه جا را فرا گرفت؛ تا جایی که دشمنان اسلام بر ایشان سیطره پیدا کردند و سرزمین‌های شان را به استعمار کشیدند و در سرزمین خودشان ایشان را به ذلت و خاری افکندند.
خلاصة بحث:
- علم توحید علمی است که صحت عقاید اسلامی را با دلایل عقلی و نقلی ثابت می‌سازد.
- علم توحید در مجالات مختلف بحث می‌کند، ایمان به الله تعالی، کتاب‌هایش، پیامبران، ملایکه، روز آخرت، قدر، و خیر و شر آن.
- با ارزش‌ترین علم در بین علوم دینی و دنیایی، علم توحید است؛ زیرا ارتباط می‌گیرد به معرفت پروردگار عالمیان. بزرگی این علم بستگی دارد به عظمت آفریدگار جهان هستی.
- فراگرفتن علم در مورد ایمان به الله تعالی، پیامبران، کتاب‌ها، ملایکه، روز آخرت، تقدیر و اندزة خیر و شر؛ به قدر ضرورت بر هر مرد و زن مسلمان فرض عین است؛ تا این که ایمانش ثابت و بدون هیچ‌گونه تزلزلی باشد.
- آیات مکی قرآن‌کریم تقریباً بیشتر به علم توحید و موضوعاتی که به این علم ارتباط دارد، پرداخته است.
- مسلمانان اولیه بیشتر به این علم اهتمام ورزیده‌اند و به وسیلة آن به سیادت و عزت رسیده‌اند؛ اما هنگامی که مسلمانان در این عرصه کوتاهی نمودند، از عقایدشان دور ماندند، و در سلوک و رفتارشان خلل وارد شد؛ کفار سرزمین‌ها و کشورهای‌شان را به استعمار کشیدند.
====================================================
عقیدة اسلامی
نويسنده: عبدالمجید زندانی
مترجم: نعـمت الله سبحانی
منبع: islahnet.com
[1]– صحيح مسلم.
